جاهلیت 1

جاهلیت
جاهلیت از گذشته تا حال : (قسمت اول)
هرگاه از جاهلیت سخن به میان می آید، چنین به نظر می رسد که جاهلیت مربوط به دوران گذشته بوده و امروز در دوران عقلانیت بشر، سخن از آن ، سخنی گزاف و خارج از تمدن است . اما با تامل در مفهوم جاهلیت و آنچه که بر بشر امروز می گذرد، روشن می شود که این معضل بزرگ ، امروزهم گریبان گیر بشر است .
جاهلیت چیست ؟ و آیا با همه تحولات علمی و ترقیات بشر در قرون اخیر ، به کارگیری لفظ جاهلیت در مورد انسان عصر حاضر صحیح است ؟ جاهلیت نخستین (جاهلیت اولی به تعبیر قرآن ) و جاهلیت نوین(جاهلیت ثانی) به چه معنا است ؟ و آثار و علائم جاهلیت دوران ما چیست ؟ اینها مسائلی است که باید مورد بررسی قرار گیرد .
جاهلیت از دیدگاه قرآن و روایات
چنانکه اشاره شد قرآن و روایات راجع به جاهلیت ، تعاریفی دارند که توجه به آن ، بسیاری از حقایق را روشن می سازد . خداوند در قرآن می فرماید : اذ جعل الذین کفروا فی قلوبهم الحمیه حمیه الجاهلیه
آنگاه که کافران در دلهای خود تعصب (آنهم) تعصب جاهلی قرار داده اند[1] . حمیت از ماده «حمی» به معنای حرارت است و سپس در معنای غضب ، و بعد از آن در معنای نخوت و تعصب آمیخته با غضب به کار رفته است . علی (ع) در خطبه قاصعه بارها روی این معنا تکیه کرده است و در مزمت ابلیس که پیشوای مستکبران بود می فرماید :
صدقه به ابناء الحمیه و اخوان العصبیه و فرسان الکبر و الجاهلیه
او را فرزندان نخوت و حمیت و برادران عصبیت و سواران بر مرکب کبر و جهالت تصدیق کردند .
و در جای دیگر – در همین خطبه – به هنگامی که مردم را از تعصبات جاهلیت بر حذر می دارد ، می فرماید :
شراره های تعصب و کینه های جاهلی را که در قلب دارید خاموش سازید ، که این نخوت و حمیت ناروا در میان مسلمانان ، از القائات و نخوتها و وسوسه های شیطان است .[2]
در حدیثی از امام علی بن الحسین (ع) آمده که وقتی از حضرت درباره عصبیت سوال کردند ، فرمود :
تعصبی که موجب گناه است اینست که انسان بدان قوم خود را از نیکان قوم دیگر برتر بشمرد . ولی دوست داشتن قوم خود ، تعصب نیست . تعصب آن است که آنها را در ظلم یاری کند .[3]
قرآن در بیان داستان شب بعد از جنگ احد و احتمال خطر حمله مشرکین به مدینه و ترس انسانهای منافق و ضعیف الایمان می فرماید :
ثم انزل علیکم من بعد الغم آمنه نعاسا یغشی طائفه منکم و طائفه قد اهمتهم انفسهم یظنون بالله غیر الحق ظن الجاهلیه
سپس خداوند بعد از آن اندوه ، آرامشی به صورت خواب سبکی بر شما فرو فرستاد که گروهی از شما را فرا گرفت . گروهی تنها در فکر جان خود بودند و درباره خدا ، گمان های ناروا همچون گمان های دوران جاهلیت می بردند .[4]
آنها در مورد خدا گمان های نادرست همچون گمان های دوران جاهلیت و قبل از اسلام داشتند و در افکار خود احتمال دروغ بودن و عده های پیامبر (ص) را می دادند و به یک دیگر و یا به خویشتن می گفتند : آیا ممکن است با دین وضع دلخراشی که می بینیم پیروزی نصیب ما بشود . یعنی بسیار بعید و غیرممکن است . قرآن در جواب آنها می گوید : بگو همه امور برای خداست.[5]
قرآن در پیام دیگری اشاره می فرماید :
افحکم الجاهلیه یبغون ؟ و من احسن من الله حکما لقوم یوقنون .
آیا خواستار حکم جاهلیت اند ؟ برای مردمی که یقین دارند داوری هیچ کس از خدا بهترنیست .[6]
در کتاب کافی از علی (ع) نقل شده است که فرمودند :
الحکم حکمان ، حکم الله و حکم الجاهلیه فمن اخطا حکم الله حکم بحکم الجاهلیه .
حکم دو گونه بیشتر نیست یا حکم خداست یا حکم جاهلیت و هرکس حکم خدارا رها کند به حکم جاهلیت تن در داده است.[7]
از اینجا روشن می شود مسلمانانی که با داشتن احکام آسمانی به دنبال قوانین ساختگی باطل دیگر افتاده اند ، در حقیقت در مسیر جاهلیت گام نهاده اند .[8]
حضرت علی (ع) می فرماید :
پیامبر گرامی اسلام (ص) بعد از مراسم حج به طرف مدینه حرکت فرمودند ،در بین راه ماجرای غدیرخم و خطبه آن حضرت مطرح شد .پیامبر در آن خطبه معروف فرمودند: به خدا قسم خداوند به انبیاء و رسولان در مورد من بشارت داده ، من آخرین انبیاء و رسولانم و من حجت خدا بر همه مخلوقات آسمانها و زمینم . هر کس در این موضوع شک کند کافر است ، آن هم کفر جاهلیت اول ، و کسی که در این گفتارم تردیدکند در همه چیز تردید کرده و تردید کننده در آتش جهنم است.[9]
پیامبر گرامی اسلام (ص) نگاهی به حضرت علی (ع) نموده آنگاه فرمودند :
یا علی من ابغضک اماته الله میته جاهلیه و حاسبه بما عمل ، یوم القیامه .
ای علی ، کسی که دشمن تو باشد ، خداوند او را به مرگ جاهلیت می میراند . وبراساس آنچه عمل کرده در روز قیامت با او رفتار می شود.[10]
امام صادق (ع) می فرماید :
من شرب مسکرا لم تقبل منه صلاته اربعین یوما . فان مات فی الاربعین، مات میته جاهلیه و ان تاب ، تاب الله علیه :
کسی که شراب بنوشد ، چهل شبانه روز نمازش پذیرفته نیست و اگر در این چهل روز بمیرد به مرگ جاهلیت مرده ، ولی اگر توبه کند خداوند توبه اش را می پذیرد .[11]
از مجموع آیات و روایاتی که در این باب ذکر شد می توان مصادیق جاهلیت را در موارد زیر خلاصه نمود:
1- حکم و حکومت ناحق ، رفتار خلاف قانون الهی و مبتنی بر هوی و هوس و روی گردانی از دستورات الهی.
2- بی توجهی به وعده های الهی و بداندیشی درباره افعال خداوند .
3- پای فشردن بر خواسته های نابه جا ، تعصب و جانب داری بی دلیل از عقاید و اندیشه های باطل .
4- نژاد پرستی و برتری قوم و قبیله بدون دلیل منطقی(حمیت جاهلیت) .
5- فساد اخلاقی و شراب و قمار ، و جنگو غارت گری.
6- عدم پذیرش رهبری صالح و معصوم و بی توجهی به احکام الهی .

[1] - فتح / 26
[2] - تفسیر نمونه ، جلد 22 ، صفحه 100
[3] - نور الثقلین ، ج 5 ، ص 73
[4] - آل عمران / 154
[5] - تفسیر نمونه ، ج 3 ، ص 133
[6] - مائده / آیه 50
[7] - تفسیر نور الثقلین ، در تفسیر آیه 50 مائده
[8] - تفسیر نمونه ، ج 4 ، ص 406
[9] - مستدرک وسایل الشیعه ، ج 18، ص 184
[10]-بحارالانوار جلد39،ص265
[11]- فروع کافی،ج6،ص400